Lutowanie rur miedzianych czy to w instalacjach wodociągowych czy grzewczych nie jest trudne, a znając podstawy, można bez większego problemu przejść przez ten proces i wykonać trwałe i estetyczne połączenie. Jak to zrobić krok po kroku?
Gdzie stosuje się rury miedziane?
Zanim przejdziemy do konkretów, odpowiedzmy sobie na to pytanie. Rury wykonane z miedzi spotkać można przede wszystkim w instalacjach wodnych. Są odporne na korozję i mogą być stosowane do transportu np. wody pitnej (ciepłej i zimnej).
Rury miedziane spotkać można także w instalacjach grzewczych. Co prawda coraz częściej są wypierane przez nowoczesne i tańsze materiały (PEX), ale miedź nadal cieszy się sporym zainteresowaniem, bo jest niezwykle trwała, a sam proces budowy takiej instalacje nie jest zbyt trudny.
Bardzo często rury te są wykorzystywane również w instalacjach gazowych, ale od razu zaznaczę, że w tym przypadku samodzielne lutowanie (czy to na twardo, czy miękko) nie wchodzi w grę. W przypadku tego typu instalacji wymagane są odpowiednie uprawnienia!
Jakich narzędzi będę potrzebował do lutowania rur miedzianych?
Chcąc złączyć ze sobą kilka elementów wykonanych z miedzi, konieczne będzie zaopatrzenie się w kilka niezbędnych narzędzi i tak dla lutu miękkiego wymagane jest posiadanie:
- rur miedzianych – należy zaopatrzyć się w rury odpowiedniej średnicy,
- specjalne złączki (kolana, mufy, trójniki) – dostosowujemy rozmiar i kształt do naszych potrzeb,
- palnik na gaz propan-butan lub butan – podstawowe narzędzie bez którego lutowanie się nie uda,
- obcinak do rur – zdecydowanie ułatwia cięcie (ale można się bez niego obejść),
- gratownik– umożliwia szybkie obrabianie końcówek,
- lut/cyna – w instalacjach wodnych używamy cyny bez dodatku ołowiu!
- topnik (pasta lutownicza) – poprawia przyczepność i rozprowadzanie lutu,
- czyścik – pomaga oczyścić rurę i przygotować ją do lutowania,
- szczotka – dopasowana do średnicy złączek ułatwia usuwanie zabrudzeń i tlenków,
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że to całkiem sporo sprzętu, ale nawet w marketach budowlanych można za kilkadziesiąt złotych dostać zestaw, który umożliwi nam wykonanie lutu na miękko, który w zdecydowanej większości przypadków załatwi sprawę.
Do opisanych wyżej rzeczy warto też dodać porządne rękawice ochronne i okulary. Pozwolą one zabezpieczyć nasze ręce i oczy. Pamiętajcie, że lutowanie miękkie odbywa się w temperaturze około 300 stopni – łatwo się więc oparzyć!
Czym różni się lutowanie twarde od miękkiego?
W dużym uproszczeniu lut twardy od miękkiego różni się temperaturą pracy i materiałem użytym do lutowania. Lutowanie miękkie przeprowadza się w temperaturze mniejszej nić 450 stopni Celsjusza (przeważnie wystarczy 250-300). Lutowanie twarde wymaga podgrzania do temperatury przekraczającej 600 stopni Celsjusza. Kolejną różnicą jest rodzaj samego lutu.
Do lutowania miękkiego wykorzystywana jest cyna z dodatkiem srebra lub ołowiu. Lut twardy bazuje na miedzi, niklu lub mosiądzu. Kiedy wykorzystać lutowanie twarde, a kiedy miękkie? Lut miękki bardzo dobrze sprawdza się w instalacjach ciepłej i zimnej wody oraz instalacjach sanitarnych. Lutowanie twarde wykorzystuje się w instalacjach gazowych i zawsze, gdy temperatura medium będzie przekraczać 110 stopni Celsjusza.
Jak lutować rury miedziane?
Mamy już wszystkie materiały, chcemy złączyć ze sobą dwie rury miedziane o takiej samej średnicy. Sprawa jest bardzo prosta, a poniższe instrukcje pozwolą Ci przejść przez cały proces bardzo szybko.
1. Przytnij rury na odpowiednią długość i dopasuj kształtki
Dokładnie odmierz rury w taki sposób, by pasowały do Twojej instalacji. Podczas obcinania możesz wykorzystać specjalny obcinacz do rur miedzianych. Dzięki niemu uzyskasz idealnie proste cięcie, które ułatwia pracę. Jeśli nie masz obcinaka, do cięcia rur możesz wykorzystać zwykły brzeszczot lub szlifierkę kątową, ale zwróć uwagę, by cięcie było naprawdę równe!
Po docięciu rur, za pomocą gratownika (lub ostrego nożyka) musisz sfazować krawędzie rur w taki sposób, by nie tworzyły zadziorów. Pozbądź się ich zarówno od strony zewnętrznej, jak i wewnętrznej.
2. Starannie oczyść powierzchnię
To jeden z ważniejszych kroków podczas lutowania rur miedzianych. W pierwszej kolejności wyczyść wnętrze złączek za pomocą drucianej szczotki. Ważne, by była ona dopasowana do średnicy rury. Kilka okrężnych ruchów załatwia w zupełności sprawę.
Następnie przejdź do rur. Zaciśnij na lutowanych końcach włókninę ścierną i obróć kilka razy, by pozbyć się brudu, tłuszczu i tlenków. Sprawdź, czy rura pasuje do złączki.
3. Nanieś na złączki i rury topnik
Za pomocą niewielkiego pędzelka nanieś na końcówki rury oraz wnętrze złączki niewielką ilość topnika. Zarówno nadmiar jak i zbyt mała jego ilość osłabią nasze połączenie. Następnie wsuń rurę do złączki, wykonując ruch obrotowy. Zadbaj, by rura doszła do samego ogranicznika w złączce.
4. Rozpocznij lutowanie
Po przygotowaniu większej ilości rur i złączek możesz przejść do procesu lutowania. Zanim jednak zaczniesz, praktyczna porada – rozpocznij lutowanie od samego dołu i kontynuuj ku górze. Podczas lutowania ciepło przechodzi do góry i lutowanie od góry do dołu mogłoby powodować niepotrzebne rozgrzewanie świeżego lutu, co mogłoby prowadzić np. do rozszczelnienia.
Aby zlutować ze sobą rury miedziane, zapal palnik i rozpocznij podgrzewanie połączenia. Pamiętaj, że podgrzewa się naprzemiennie rurę i złączkę, a nie samo miejsce połączenia! Jak długo podgrzewać rurę przed przyłożeniem lutu? Tutaj potrzeba odrobinę doświadczenia i wprawy, ale podpowiem, że dobrym momentem jest sytuacja, w której topnik zaczyna delikatnie dymić i pojawiają się bąbelki powietrza.
Gdy rura i złącza są odpowiednio podgrzane, wystarczy przyłożyć cynę, a ta błyskawicznie rozleje się w miejscach, gdzie znajdował się topnik.
Sporym wyzwaniem dla osób początkujących jest dopasowanie ilości lutu do średnicy rury. W optymalnych warunkach powinien on starannie wypełnić przestrzeń pomiędzy rurą a złączką. Można przyjąć, że dla:
- Rury o średnicy 15 mm: Potrzeba około 1–1,5 cm lutu.
- Rury o średnicy 22 mm: Potrzeba około 2–2,5 cm lutu.
- Rury o większej średnicy (28 mm i więcej): Potrzeba około 3–4 cm lutu.
Warto jednak przed pierwszym lutowaniem przeprowadzić test na kawałku rury i dowolnej złące – pozwoli on ocenić jak długo nagrzewać rurę oraz jaka ilość lutu zapewnia idealne połączenie. Jest to o tyle ważne, że zbyt duża ilość osadzi się wewnątrz rury i zmniejszy jej światło. Zbyt mała może powodować nieszczelność.
5. Pozostaw połączenie do ostygnięcia
Wiele osób chce przyspieszyć proces stygnięcia i przykłada w miejsce lutu mokrą szmatkę. Nie warto jednak tego robić, bo najlepsze parametry złącza uzyskamy, gdy pozostawimy go do naturalnego ostygnięcia.
6. Wykonaj test szczelności
Ostatnim krokiem jest przeprowadzenie testu szczelności. W nowych instalacjach można zrobić to za pomocą sprężonego powietrza, w przypadku rozbudowy instalacji bardzo często jedyną metodą jest odkręcenie zaworu z wodą i sprawdzenie, czy nic nie cieknie.
Lutowanie rur miedzianych z wodą? Czy da się to zrobić?
O ile samo lutowanie jest proste, to w pewnych sytuacjach okazuje się bardziej problematyczne. Dzieje się tak np. podczas lutowania rur w istniejącej instalacji. Jeśli w rurach zalega woda, ich lutowanie staje się niemal niemożliwe. Nie dość, że bardzo trudno jest je rozgrzać do odpowiedniej temperatury, to jeszcze powstała na skutek tego podgrzewania para wodna może wytworzyć ciśnienie, które uniemożliwia poprawne złączenie rur.
Co zrobić w takiej sytuacji? Najprostszym rozwiązaniem jest spuszczenie wody z odcinka, który zamierzamy lutować. Niestety nie zawsze jest to możliwe. Co więc zrobić? Można próbować zamknąć najbliższy zawór i za pomocą niewielkiej rurki wsadzonej do rury miedzianej wydmuchać jak największą ilość wody. Następnie warto podgrzać rurę, a gotujące się resztki wody odparują, umożliwiając poprawne lutowanie.
Jakie są najczęstsze błędy podczas lutowania rur miedzianych?
Lutowanie miedzi nie jest trudne, ale wiele osób popełnia tu proste błędy. Podstawowym problemem jest niewłaściwe oczyszczenie rur i kształtek. Zabrudzenia sprawiają, że lut nie nie rozchodzi się odpowiednio wewnątrz połączenia i okazuje się, że nie jest ono szczelne.
Kolejnym problemem jest zbyt mocne przegrzanie połączenia. Wypalenie topnika powoduje utratę płynności lutu, który nie jest w stanie rozpłynąć się na całej powierzchni łączenia złączki i rury.
Nie można też zapomnieć o nadmiarze lutu, który oczywiście jest wciągany wewnątrz połączenia, ale bardzo szybko wypływa do wnętrza rury i zmniejsza jej światło. Połączenie takie jest szczelne, ale w przypadku połączeń wodnych może zmniejszać ciśnienie w instalacji.
Na koniec wspomnę jeszcze o odpowiednim zabezpieczeniu siebie i wszystkiego, co znajduje się dookoła. Pamiętajcie, że lutowanie odbywa się w temperaturze kilkuset stopni! Łatwo się poparzyć, a nawet wzniecić pożar.